Kako je tekao prostorni razvoj Leskovca od 1948. godine do danas i koje su važne urbanističke odluke donošene decenijama unazad

Novi protesti građana zbog plana zidanja stambenog objekta u centru Leskovca i saznanja da je parkovska površina na kojoj će se vršiti gradnja prodata privatnim licima još pre deset godina a da za to niko nije znao, ponovo je pokrenula pitanje na koji način se vrše generalna urbanistička rešenja zasnovana na dugoročnoj strategiji i koncepciji uređenja prostora i izgradnje u gradu na Veternici.

Strategija uređenja i građenja prostora je kompleksan posao u koji je u Leskovcu od 1948. godine do danas rađen čak šest puta, a mi vam predstavljamo kratak istorijat prostornog razvoja Leskovca posle Drugog svetskog rata koji je detaljno opisan u Generalnom urbanističkom planu grada urađenom 2020. godine:

U katastrofalnim ratnim stradanjima (1941-1944) Leskovac je izgubio petinu svog stanovništva i veći deo građevinskog fonda.

Gradu su nanete velike štete i od poplava koje su ga zadesile u posleratnom periodu, od kojih je najveća 1948.god. Tada, prema gruboj analizi, 75% stambenog fonda nije imalo ni osnovne komunalije (vodovod i kanalizaciju).

Da bi se otklonile posledice ratnih razaranja i prirodnih nepogoda, pokrenuta je inicijativa da se pristupi intenzivnoj obnovi i izgradnji na urbanističkoj osnovi.

Tako je za Leskovac 1948. godine urađen prvi plan (autor arh. Ratomir Bogojević).

Ovaj plan je obuhvatio prostorni razvoj grada za period od 30.god. (1946-1976), u kome bi njegovo stanovništvo od 19 000 poraslo po prosečnoj stopi od 3% na 48 000. Grad je tretiran kao društveno-privredni centar šireg područja koje mu gravitira nalazeći se u središtu Moravsko-vardarske doline na važnim republičkim magistralama. U širem građevinskom području od 1047ha, tkivo grada je zacrtano na 411ha, što znači povećanje za 1,6 puta (postojećih 253ha.). Neke osnovne postavke ovog plana su uvažene i usvojene urbanističkim planovima koji su ga sledili. Uskoro je zasnovana trajna stambena politika u zemlji. Usvojen je opšti doprinos iz dohotka za usmerenu stambenu izgradnju – stambeni fond sa značajnim materijalnim sredstvima koja su obezbedila intezivnu izgradnju u društvenoj svojini većih gustina naseljenosti za koju plan iz 1948.god. nije predvideo dovoljno površina.

Zato je 1956.god. usvojen novi urbanistički plan Leskovca za period njegovog razvoja od 20 godina koji je radio Atelje za arhitekturu i urbanizam- Beograd sa glavnim projektantom na čelu arh. Vidom Vrbanićem.

Osnovna koncepcija urbanističkog plana iz 1948.god. je zadržana i u novom planu.

Zadržani su pravci širenja teritorije grada, sistem mreža saobraćaja, razmeštaj zona osnovnih funkcija grada (zone rada i stanovanja, sporta i rekreacije) a zatim lokacije bolničkog kompleksa, novog groblja, tržnica i drugih objekata. Zadržana je  koncepcija mreže saobraćaja i položaj gradskog centra sa trgom. Zona stanovanja je koncipirana u skladu sa novom stambenom politikom u kojoj je stambenim fondom usmerena stambena izgradnja većih gustina dobila maks., a planom obezbeđen prostor. Za procenjeni društveno-privredni i demografski razvoj u planiranom periodu u kome grad treba da naraste na 50.000 stanovnika gradska teritorija treba da se proširi na ukupno 1235ha (uža i šira teritorija grada). Ova teritorija je organizaciono podeljena na osam područja od kojih šest čine zonu stanovanja.

Razmeštaj pratećih funkcija lokalnog značaja je podređen toj teritorijalnoj podeli grada.

Planom je određen uži rejon sa 2-15km oko grada obuhvatajući nekoliko seoskih naselja. Primena plana je trajala 16 godina i pritom je došlo do znatnih odstupanja. Slobodne neizgrađene površine na periferiji grada namenjene kolektivnoj stambenoj izgradnji, pokazalo se, nisu bile podobne za ovu izgradnju jer je zemljište bilo potpuno komunalno neopremljeno a opremanje je zahtevalo znatna sredstva i vreme. Stambena kriza i obezbeđena sredstva fonda stambene izgradnje nisu mogla čekati na rešenje ovog problema. Prevagnuo je interes da se kolektivna stambena izgradnja premesti u užu gradsku teritoriju – tamo gde je planom zacrtano individualno stanovanje malih gustina naseljenosti. U celini uzevši plan iz 1956.god. je već bio dalje neprimenljiv zbog izvršenog obima odstupanja.

U takvim okolnostima je SO Leskovac donela odluku o pristupanju izradi novog urbanističkog plana koji je stupio na snagu 1973.godine. Novim GUP-om je izvršena valorizacija realizacije regulacionog plana iz 1956.god. i procenjene potrebe prostornog razvoja grada za period od 20.god. tj. do 1992.god. kada će biti obuhvaćeno oko 67.000 stanovnika. Sve gradske fabrike su obuhvaćene zacrtanom teritorijom grada od 1600ha u okviru utvrđene granice užeg građevinskog reona.

Izvršeno je zoniranje osnovnih i razmeštaj ostalih funkcija grada.

Proširena je zona stanovanja, podeljena na neke zajednice i određeni lokalni centri i prateće funkcije. Zacrtano je da se u znatno većem delu gradskog tkiva, nego što je planom iz 1956.god. predstavljeno, izvrši rekonstrukcija. Rekonstukcijom se predviđa zamena zatečenog građevinskog fonda male gustine i komunalne opremljenosti novogradnjom sa većom gustinom naseljenosti u sistemu kolektivnog stanovanja čime se težilo racionalnijem korišćenju gradskog zemljišta, i obezbedio potrebni prostor za proširenje saobraćajnih površina i razmeštaj pratećeg sadržaja. U planiranom periodu nije bilo realno očekivati uklanjanje koncentracije zatečenog stambenog fonda bespravne gradnje (naselja ,,Slavko Zlatanović,, tzv. ,,Đurino,, i ,,Denčino“ naselje, naselje u zoni industrije i na prilazima grada (iz pravca, Vučja, Lebana, Bojnika i dr.) koji je egzistirao u patološkim uslovima bez infrastrukture, i sanitarne opreme. Pošlo se od stanovišta da bespravno podignuti stambeni fond u zacrtanoj stambenoj zoni treba preispitati i obuhvatiti detaljnim planovima a potpuno suzbiti dalje širenje takve gradnje.

Osnovna postavka razvoja saobraćaja je bila odvajanje tranzitnog od gradskog saobraćaja i diferenciranje mreže gradskih saobraćajnica po značaju i vrsti saobraćaja. Da bi se gradsko tkivo rasteretilo tranzitnog saobraćaja, zacrtana je kružna saobraćajnica oko grada koja bi sve tranzitne pravce povezala sa glavnom magistralom Beograd-Skoplje južnom i severnom petljom. Zona industrije treba da se poveže sa magistralnim pravcima takođe preko kružne saobraćajnice novim saobraćajnicama koje ne prolaze kroz tkivo grada. Predviđena je izgradnja novih proširenja postojećih gradskih saobraćajnica a obuhvaćeno je obezbeđenje prostora za mirujući saobraćaj (parking prostor). Kod železničke saobraćajnice predviđeno je odvajanje teretne od putničke stanice i određene nove lokacije.

Zona industrije je definisana u istočnom delu grada na prostoru između železnice i magistralnog puta Beograd –Skoplje Međutim, prihvaćene su kao realnost I zatečene lokacije pojedinih industrijskih zona, (R.O. „Zdravlje“, „Pobeda“, „Leteks“, „Crvena zvezda“, „Napredak“, „Zele Veljković“ i duvanska industrija). Severno od  stambene zone je nastala, razvijala se i prihvaćena posebna zona prehrambene industrije. GUP-om je zacrtano dislociranje nekih zatečenih industrijskih kapaciteta u zoni industrije (R.O. „Kosta Stamenković, Rade Metalac, Utenzilija i Kooperativa“) kao i nekih skladišta iz zone stanovanja.

GUP-om je prihvaćeno detaljno urbanističko rešenje gradskog centra koje je dobijeno putem konkursa iz 1962.god. Istaknut je problem zaštite grada od poplave koje u prošlosti nisu bile retke i beznačajne. Stanovište je da se ova zaštita ostvari regulacijom reka i izgradnjom akumulacije na gornjem toku Veternice, ali GUP-om nije dat programski i planski okvir tog ostvarenja.

Godine 1992. usvojen je Generalni urbanistički plan grada Leskovca do 2010. godine, urađen od strane Zavoda za urbanizam opštine Leskovac i CEP-a Beograd.

Ukupna teritorija koju obuhvata ovaj plan iznosi 3991.00ha, dok površina građevinskog rejona iznosi 2491.00 ha. U okviru granice područja GUP-a nalazi se izgrađeno gradsko tkivo od centra do periferije sa bespravno podignutim stambenim naseljima, neizgrađeni prostor između grada i prigradskih naselja, prigradska naselja Bobište, Bratmilovce i Donje Sinkovce i južna i Severna vodozahvatna zona.

Za potrebe planiranja teritorija GUP-a izdeljena na sledeće prostorne celine: zona, blok, ulica.

Za potrebe formiranja informacione osnove grad je izdeljen na zone. Zonski system čine saobraćajne zone (male zone) i urbanističke zone (velike zone). Nekoliko saobraćajnih zona čine jednu urbanističku zonu. Prilikom formiranja zonskog sistema vodilo se računa da saobraćajne zone čine jedan ili više statističkih krugova kao i celi popisni krugovi, u cilju lakšeg korišćenja podataka statističkog popisa Republičkog zavoda za statistiku. Za potrebe planiranja i efikasnijeg sprovođenja GUP-a celokupna teritorija u granicama građevinskog područja izdeljena je na sto blokova. Granice blokova su određene na osnovu činilaca koji su u zavisnosti od položaja bloka manje ili više uticali na njegovo formiranje, a to su: saobraćajnice, vodotokovi i kanali, druge namene, granice građevinskog područja.

Prema demografskim projekcijama za 2010. predviđeni broj stanovnika za opštinu Leskovac iznosio je 205 828 stanovnika, a za područje GUP-a 98 548, odnosno grad će učestvovati sa 47.78%. Za planirani porast stanovništva do 2010. godine (oko 30 000) obezbeđeno je 550 ha zemljišta za novoplanirane delatnosti (stanovanje, rad, centri i druge funkcije) što je u okvirima racionalnog prostornog rasta grada.

Ovaj Generalni urbanistički plan bio je u primeni dvanaest godina. Postojeći plan nastao je na bazi društvenog sistema koji je promenjen: samoupravljanje, društveno vlasništvo, društveni stambeni fondovi koji su prestali da budu aktuelni… Osim toga došlo je do odstupanja na širim potezima u odnosu na važeći plan. Kao posledica društveno političkih i socioekonomskih promena došlo je do promena pojedinih planskih rešenja ili su realizovane neke nove namene koje planom nisu zacrtane. Samim tim javila se potreba da se pojedina planska rešenja preispitaju i napravi nova programska osnova koja će uključiti sve neophodne analize, studije (sektorske i specijalističke) što će predstavljati polaznu osnovu za izradu novog elaborata – Izmene i dopune GP-a, koju radi Direkcija za urbanizam i izgradnju Leskovac.

Izmena i dopuna Generalnog plana grada Leskovca do 2010.godine radi se za delove prostora u granicama važećeg GUP-a.

Izmene i dopune Generalnog plana grada Leskovca do 2010.godine vrše se u sledećim Blokovima odnosno delovima Blokova: 5, 7, 8, 9,13,15, 20, 22, 25, 26, 27, 32, 34, 36, 37, 39, 40, 41, 45, 55, 56, 57, 58, 60, 61, 62, 64, 65, 66, 68, 70,71, 74, 78, 85, 86, 87, 88, 94, 97, 98.

Nakon ovog plana pristupa se izradi Generalnog urbanističkog plana Leskovca od 2010. do 2020. godine, za teritoriju od 4114ha građevinsko područje od 2525 ha.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i Twitter nalogu.

Pratite REШETKU na Facebook, Instagram, X (Twitter) i TikTok mreži. Budite uvek u toku!